02 Paenga whäwhä 2004 Pänui Päpäho

Kei te Pae a Te Arawa ki te Whakauru ki ngä Whiriwhiringa Tiriti

E ai ki te Minita mö ngä Whiriwhiringa Tiriti a Margaret Wilson, kua kotahi mai ngä iwi me ngä hapü o Te Arawa – e noho nei ki Rotorua – ki te whakarite i te whakataunga o ä rätou kerëme i raro i te Tiriti o Waitangi.

“Koinei te röpü nui rawa atu kia whakauru ki ngä whiriwhiringa whakataunga, inä e 40,000 rätou.”

Ka pä ngä whiriwhiringa ki te kotahi rau o ngä kerëme kua täepatia këtia ki mua i te aroaro o te Röpü Whakamana i te Tiriti o Waitangi.

Kua whakapümautia te mana kökiri o te Kaunihera Whakahaere o Ngä Kaihautü o Te Arawa e te Minita mö ngä Whiriwhiringa Tiriti räua ko te Minita mö ngä Take Mäori hei mängai whakawhiti whakaaro mö Te Arawa.

Ka äta whiriwhiri te Karauna me Te Arawa ki te whakarite whakaaetanga i roto i te rua tau mö tëtahi mökï Karauna e whakatau ai ngä kerëme Tiriti o nehe a Te Arawa.

I äta whai hätepe whakamana whänui ngä hapü me ngä iwi o Te Arawa, tae noa ki ngä hui e 24 i tü i waenganui i ngä marama o Pipiri me Mahuru 2003. I köwhiria e Te Arawa ä rätou mängai kia uru ki tëtahi anga hou, ki a “Kaihautu.” I köpoua e te Kaihautü tëtahi röpü iti, arä ko te Kaunihera Whakahaere.

“Ka mihi au ki te Kaihautü me tana Kaunihera Whakahaere mö tä rätou arataki ki te whakakotahi i ngä hapü me ngä iwi kia taea ai ngä kerëme katoa a Te Arawa te whiriwhiri. Kua whakaatu mai te Kaunihera Whakahaere i te kaha o te tautoko mai a ngä hapü me ngä iwi o Te Arawa kia whiriwhiria ä rätou kerëme.

I tënei wä käore ngä whiriwhiringa e pä ki ngä kerëme a ngä röpü tokotoru o Te Arawa käore anö nei i uru ki ngä whiriwhiringa – ko Ngäti Makino, ko Waitaha, ko Tapuika ërä.

“E ü ana tënei kawanatanga ki te kauneke i ngä kerëme a te katoa o ngä iwi o te Puku o te Ika.

Ka mahi tahi mätou me Te Arawa, a Ngäti Tüwharetoa, a Tühoe, a Ngäti Manawa me Ngäti Whare ki te whakatere ake i te whakataunga o ngä kerëme e pä ana ki te Puku o te Ika, tae noa ki ngä ngahere täpua.”

I kï mai a Margaret Wilson, “I whakarite whakataunga paku noa iho ngä käwanatanga o mua mö te Puku o te Ika, otirä, iti noa iho tä rätou mö te rohe whänui. Kätahi anö he tino wä mö te Karauna me te iwi ki te whakatau i ngä whakamau o nehe o ënei röpü. E harakoa ana ahau i te kauneketanga kua tutuki i te Karauna me ngä iwi o te Puku o te Ika. Mä ngä whakataunga e äwhina te hanganga o te tumu e pai ake ai ngä hononga ki waenganui i te Karauna me ngä iwi o te Puku o te Ika i ngä rä ki mua.

Ko te mahi mä te Karauna me Te Arawa i näianei ko te whakaae ki ngä Tikanga Whiriwhiri e whakaatu ai ngä tikanga e pä ana ki te ähua o te haere o ngä whiriwhiringa.

Ka haere wehe tonu ngä whiriwhiringa o te kerëme Te Arawa Lakes, ä kua tïmata kë hoki nei ngä whiriwhiringa.

I kï a Margaret Wilson “He tohu anö te pänuitanga o te rangi nei mö te äinga e tarekatia ana i roto i ngä whiriwhiringa whakataunga ä-Tiriti.

E rua wiki ki muri i puta tana pänui mö tëtahi atu iwi nui o te Puku o te Ika, arä, mö Tüwharetoa, kua reri nei ki te uru ki ngä körero whiriwhiringa. Kei te pae anö hoki a Ngäti Manawa me Ngäti Whare ki te tïmata whiriwhiringa. Kua timata kë ngä matapakina a Tühoe, e hui nei me te Taraipiunara, ki te Karauna e pä ana ki ngä whiriwhiringa.

ENDS

© Scoop Media